દિવાળીનો તહેવાર સંપૂર્ણ પાંચ દિવસનો તહેવાર છે. તે આશા અને ઉત્સાહ વધારવાનો તહેવાર છે. આધ્યાત્મિક કારણોની સાથે સાથે, દિવાળીના તહેવારના પાંચ દિવસ સાથે સંકળાયેલા વૈજ્ઞાનિક કારણો પણ છે.
ધનતેરસઃ દિવાળીના તહેવારની શરૂઆત ધનતેરસના તહેવારથી થાય છે. ધનતેરસના દિવસે, લોકો ભગવાન કુબેરની પ્રાર્થના અને પૂજા કરે છે, તેમજ તેમના પરિવારની સુખ અને સમૃદ્ધિની કામના કરે છે. લોકો આ દિવસે સોના-ચાંદીની વસ્તુઓની સાથે-સાથે અન્ય વસ્તુઓ પણ ખરીદે છે. લોકોમાં એવી માન્યતા છે કે આ દિવસે થોડી ખરીદી કરવી જોઈએ. ભલે તે પ્રતીકાત્મક હોય.
ધનતેરસનો તહેવાર ભગવાન ધનવંતરી સાથે પણ જોડાયેલો છે. ધન્વંતરીને આયુર્વેદના પિતા કહેવામાં આવે છે. તેમને સ્વાસ્થ્યના દેવતા પણ કહેવામાં આવે છે, એટલે કે, તેમને સ્વાસ્થ્યના રક્ષક કહેવામાં આવે છે. ધનતેરસના તહેવાર પર ભગવાન ધન્વંતરીની પણ પૂજા કરવામાં આવે છે. વરસાદની ઋતુ પૂરી થતાની સાથે જ શિયાળો શરૂ થાય છે. આયુર્વેદ અનુસાર આજની ઋતુને સંક્રાંતિની ઋતુ માનવામાં આવે છે. તેથી જ લોકો સ્વસ્થ રહેવા માટે ભગવાન ધન્વંતરીની પૂજા પણ કરે છે.
નરક ચતુર્દશી-રૂપ ચૌદસ: ધનતેરસના બીજા દિવસે નરક ચતુર્દશી ઉજવવામાં આવે છે. તેને રૂપ ચૌદસ પણ કહેવાય છે. આ દિવસે લોકો સૂર્યોદય પહેલા સ્નાન કરે છે અને સૌભાગ્યની કામના કરે છે. લોકો સાંજના સમયે તેલનો દીવો પ્રગટાવવાને શુભ માને છે. તેને ચોટી દિવાળી પણ કહેવામાં આવે છે.
દિવાળી: નરક ચતુર્દશી-રૂપ ચૌદસ બીજા દિવસે આવે છે, દિવાળીનો મુખ્ય તહેવાર. આ દિવસે લોકો પોતાના ઘરને અલગ અલગ રીતે સજાવે છે. કેટલાક ફૂલોનો ઉપયોગ કરે છે અને કેટલાક ઇલેક્ટ્રિક દીવડાં નો ઉપયોગ કરે છે. ઘણા ઘરોમાં, સ્ત્રીઓ આ દિવસે ઘરના જુદા જુદા ભાગોમાં રંગોળી બનાવે છે અને શણગારે છે.
સાંજે, આખું કુટુંબ સંપત્તિની દેવી, દેવી લક્ષ્મી અને શુભના સ્વામી, પ્રથમ પૂજનીય ભગવાન ગણેશની માટીથી બનેલી મૂર્તિઓની પૂજા કરવા માટે એકઠા થાય છે. પૂજા કર્યા પછી ઘરમાં જગ્યાએ જગ્યાએ માટીના દીવા અને મીણબત્તીઓ પ્રગટાવવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે માતા લક્ષ્મી ઘરે-ઘરે આવે છે અને તે લોકોને સુખ અને સૌભાગ્યની કૃપા આપે છે.
ગોવર્ધન પૂજાઃ મહિલાઓ તેમના ઘરમાં ગાયના છાણમાંથી ગોવર્ધન પર્વત અને અન્ય પ્રતીકો બનાવીને તેમની પૂજા કરે છે. ગોવર્ધન પર્વત એ પ્રતીક માનવામાં આવે છે કે સારા ઇરાદાથી ખરાબ ઇરાદાઓને હરાવી શકાય છે. આ દિવસે ઘણી જગ્યાએ પશુધનની પૂજા પણ કરવામાં આવે છે. છપ્પન ભોગ ઘરો અને મંદિરોમાં બનાવવામાં આવે છે અને ભગવાનને ભોગ ચઢાવવામાં આવે છે.
ભાઈ દૂજ: ભાઈ દૂજ , એક તહેવાર જે ભાઈ અને બહેન વચ્ચેના સંબંધોને મજબૂત બનાવે છે, તે પરેવાના બીજા દિવસે આવે છે. તેને ભૈયા દૂજ પણ કહેવામાં આવે છે. કહેવાય છે કે આ દિવસે યમે પોતાની બહેન યમુનાની રક્ષા કરવાનું વચન આપ્યું હતું. તેથી તેને યમ દ્વિતિયા પણ કહેવામાં આવે છે. આ દિવસે બહેનો તેમના ભાઈઓને રોચન-તિલક લગાવે છે અને તેમને સુખ, સમૃદ્ધિ, પ્રગતિ અને સુખની કામના કરે છે. બીજી બાજુ, ભાઈઓ તેમની બહેનોની રક્ષા કરવાનું વચન આપે છે અને તેમના ચહેરા પર હંમેશા સ્મિત રાખે છે.
