આરંભિક કામરૂપના એતિહાસિક સામ્રાજ્યમાં વર્મન અને ક્ષ્યન્શનગ સદી ના ચીની યાત્રી એ કામખ્યાની ઉપેક્ષા કરી કારણકે ત્યારે એવું માનવામાં આવતુ હતું કે કીરાતાની બ્રામિહની અમ્બિતની પૂજા કરવી જોઈએ. કામખ્યાની પુર્વ લીખિત સુચના અનુસાર ૮-૯ મિ સદીમાં તેજપુરમાં મંદિરની પુરાતત્વીય સાબિતી મળી
પણ પછીથી કલપહર દ્વારા તે મંદિરને નષ્ટ કરવામાં આવ્યું. આ જે વિધ્વંશ થઇ તેમાં ખોજ વિશ્વસિંધા એ કરી કરી આ કોચ સામ્રાજ્ય ના નિર્માતા હતા જેને ત્યાં પ્રતિષ્ઠા મળી પણ તેના પુત્ર નારાયણના શાશનમાં મંદિરનું પુનઃનિર્માણ પૂરું થયું. તેના નિર્માણ માટે જે સામગ્રી ની જરૂર પડી તે એ જ જગ્યાએ થી એકત્ર કરવામાં આવી જ્યાં તેના અવશેષો મળ્યા હતા. પછી થી થોડા નવા નિર્માણ પણ કરવામાં આવ્યા.
કોચ રોયલ બિહાર પરિવાર ને સ્વયં દેવી એ પૂજા કરતા રોક્યા હતા. પણ કોચ બિહાર રોયલ ફેમેલીની મદદ વિના મંદિરના નિર્માણમાં ઘણી બધા આવી. ૧૯૫૮ના અંત મા જયધ્વજ સિહ એ નીચેના આસામ માં કબજો કરી લીધો હતો અને મંદિર નિર્માણ માં પણ ઈચ્છુક હતા. તે દશક માં રાજા અને મંદિર ના શ્રધ્ધાળૂઓ મળી ને મંદિરના નિર્માણ અને સુધારણા કામ માટે આગળ આવ્યા હતા.
કામખ્યા મંદિરની આ ૭ વાત જાણી તમે હેરાન થઇ જશો:
૧. અમ્બુબાચી પૂજા: એવી માન્યતા છે કે અમ્બુબાચી પર્વ દરમ્યાન માતા કામખ્યા માસિકધર્મ માં હોય છે તે માટે મંદિર ૩ દિવસ માટે બંધ કરી દેવામાં આવે છે. ચોથા દિવસે જયારે આ મંદિર ખોલવામાં આવે છે તો ત્યારે વિશેષ પૂજા કરવામાં આવે છે.
૨. વર્તમાન મંદિરમાં વિભિન્ન કિવદંતીયો, પૌરાણિક ગાથાઓ, હિંદુ ધર્મ ના ઘણા મંદિર અને ગણેશ ભગવાન ના અનોખા ચિત્ર બનેલા છે.
૩. રોજની પૂજાની સાથે સતી દેવીની ઘણી પૂજાઓ વર્ષ ભરમાં આ મંદિર માં થાય છે. જેમકે દુર્ગા પૂજા, અમ્બુબાચી પૂજા, પોહન બીયા, દુર્ગડીયુંલ પૂજા, વાસંતી પૂજા, મડાનડીયુલ પૂજા થાય છે.
૪. દુર્ગા પૂજા: દર વર્ષે સપ્ટેમ્બર-ઓક્ટોબર ના મહિના માં નવરાત્રી દરમ્યાન આ પૂજાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
૫. નરકાસુર ને દેવીએ ચુનોતી આપી હતી તે ચુનોતી ને પૂરી કરવાનો જ હતો તેવામાં દેવીએ માયાવી કુક્કૂટ ની સાથે મળી ને નરકાસુર ને હરાવી દીધો જેનાથી ક્રોધિત થઇ નરકાએ તેમને મારી નાખ્યો, ત્યાર થી જ આ સ્થાપના કુક્કૂટ ના નામ થી ઓળખવામાં આવે છે. તે દારંગ માં સ્થિત છે અને તે સીડીઓને મેખેલાય્જા પથ ના નામ થી ઓળખવામાં આવે છે.
૬. પોહન બીયા: પૂષા માસ દરમ્યાન ભગવાન કામેશ્વરા અને કામેશ્વરી વચ્ચે પ્રતીકાત્મક લગ્નના રૂપમાં આ પૂજા કરવામાં આવે છે.
૭. વાસંતી પૂજા: આ પૂજા ચૈત્ર મહિનામાં કામખ્યા મંદિરમાં આયોજિત કરવામાં આવે છે.
