વિરાધ દંડકવન રાક્ષસ હતો. સીતા અને લક્ષ્મણની સાથે રામએ દંડક વનમાં પ્રવેશ કર્યો. ત્યાં એને ઋષિ-મુનીઓના અનેક આશ્રમ જોવા મળ્યા. રામ એનાજ આશ્રમમાં રહેવા લાગ્યા. ઋષીઓ એ એને એક રાક્ષસની જાણકારી આપી.
રામએ એને નિર્ભીક કર્યા. ત્યાંથી એમણે મહાવનમાં પ્રવેશ કર્યો. જ્યાં નાના પ્રકારના હિંસક પશુ અને નરભક્ષક રાક્ષસ નિવાસ કરતા હતા. આ નરભક્ષક રાક્ષસ જ તપસ્વીઓણે કષ્ટ આપતા રહેતા હતા. થોડા દુર ગયા પછી બાઘમ્બર ધારણ કરેલા એક પર્વતાકાર રાક્ષસ જોવા મળ્યા.
તે રાક્ષસ હાથીની સમાન ચીસો પાડીને સીતા પર પડ્યો. એને સીતાને ઉઠાવી લીધા અને થોડો દુર જઈને ઉભો રહી ગયો. એને રામ અને લક્ષ્મણ પર ગુસ્સે થઈને કહ્યું તમે ધનુષ બાણ લઈને વનમાં ઘુસી આવ્યા છો. તમે બંને કોણ છો?
શું તમે મારું નામ નથી સાંભળ્યું? હું દરરોજ ઋષિઓનું માંસ ખાઈને મારી ભૂખને શાંત કરવા વાળો વિરાધ છુ. તમારું મૃત્યુ જ તમારી પાસે લાવ્યું છે. હું તમને બંનેને અત્યારે મારણ કરીને આ સુંદર સ્ત્રીને મારી પત્ની બનાવીશ.
વિરાધે હસતા હસતા કહ્યું જો તમે મારો પરિચય જાણવા માંગો છો તો સાંભળો! હું જય રાક્ષસનો પુત્ર છુ. મારી માતાનું નામ સતહરાદ છે. મને બ્રહ્માજીથી આ વરદાન પ્રાપ્ત થયું છે કે કોઈ પણ પ્રકારનું અસ્ત્ર વસ્ત્ર મને મારી શકશે નહિ અને એનાથી મારા અંગ છિન્ન-ભિન્ન પણ શકશે નહિ.
જો તમે આ સ્ત્રીને મારી પાસે છોડીને નીકળી જશો તો હું તમને વચન આપું છુ કે હું તમને મારીશ નહિ. રામ અને લક્ષ્મણ એ એની સાથે ઘોર યુદ્ધ કર્યું અને એને પૂરી રીતે ઘાયલ કરી દીધો. પછી એની હાથ પણ કાપી નાખ્યા.
ત્યારે રામ બોલ્યા લક્ષ્મણ! વરદાનને કારણે આ દુષ્ટ મરી શકતો નથી એટલે એ સારું પડશે કે આપણે જમીનમાં ખાડો ખોદીને આને ખુબ ઊંડો દાટી દેવો જોઈએ. લક્ષ્મણ ખાડો ખોદવા લાગ્યા અને રામ વિરાધની ગરદન પર પગ રાખીને ઉભા થઇ ગયા.
ત્યારે વિરાધ બોલ્યો- હે પ્રભુ! હું તુમ્બુરૂ નામનો ગંધર્વ છું. કુબેરે મને રાક્ષસ થવાનો શ્રાપ આપ્યો હતો. હું શ્રાપના કારણે રાક્ષસ થઇ ગયો હતો. આજે તમારી કૃપાથી મને એ શ્રાપથી મુક્તિ મળી રહી છે. રામ અને લક્ષ્મણ એ એને ઉઠાવી ખાડામાં નાખી દીધો અને ખાડાને પથ્થરો વગેરેથી ઢાંકી દીધો.
એક અન્ય કથાની અનુસાર શ્રીરામ તેમજ લક્ષ્મણ દ્વારા કચળી જવા પર હતાહત થઈને આ રાક્ષસ એ કહ્યું- अवटे चापि मां राम प्रक्षिप्य कुशली व्रज। रक्षसां गतसत्वानामेष धर्म: सनातन:॥ એટલે કે “હે રામ! તમે મને ખાડામાં દબાવીને નીકળી જાવ, કારણ કે મરેલા રાક્ષસોને જમીનમાં દાટવા એ જૂની પ્રથા છે.”
