ચરણામૃત બે શબ્દો થી મળીને બન્યું છે, ચરણ+અમૃત. એનો સીધો અર્થ છે ઈશ્વર ના ચરણો ને સ્પર્શ કરવા વાળું પાણી જે હવે એના પગ ના સ્પર્શથી અમૃત બની ગયું છે. આપણે મંદિરો માં આ જ ચરણામૃત પ્રાપ્ત કરીએ છીએ જે મંદિરમાં દેવી દેવતાઓ ના ચરણો ને ધોઈને ભક્તો ને તુલસી ના પાંદડા સહીત આપવામાં આવે છે.
શાસ્ત્રો માં શ્લોક આવે છે કે
“ अकालमृत्युहरणं सर्वव्याधिविनाशनम्।
विष्णो: पादोदकं पीत्वा पुनर्जन्म न विद्यते ।।
આ શ્લોક થી ચરણામૃત ની મહાનતા નું જ્ઞાન થાય છે કે આ એ અમૃત છે જે મનુષ્ય ના અકાળ મૃત્યુ ને હરી લે છે. બધાનો વિનાશ કરી દે છે, અને ભગવાન વિષ્ણુ ના ચરણો ને ધોવા વાળા પાણીને પીવાથી મોક્ષ ની પ્રાપ્તિ થાય છે.
કેવી રીતે શરુ થઇ શ્રી હરી ના ચરણામૃત ની પરંપરા :
ભગવાન વિષ્ણુ વામન અવતાર લઈને એક વાર રાજા બલી ની યજ્ઞ શાળા માં દાન લેવા ગયા અને એમણે દાન રૂપ માં ત્રણ પગ જમીન માંગી લીધી. પહેલા પગ માં પાતાળ લોક, બીજા માં ઉપરનો લોક પરંતુ જયારે ત્રીજો પગ બ્રહ્મ લોક પર રાખ્યો તો બ્રહ્માજી એ એમના માં થી પાણી લઈને એના પગ ધોયા અને ફરીથી પુનઃ જળ કમંડળ રાખી લીધું. અને આ પાણી પછી ગંગા બનીને મનુષ્યોના પાપ ધોવે છે.તો આ ઈશ્વરના નીચેના ચરણો ની શક્તિ છે કે એને પાણી સ્પર્શ કરવાથી ગંગા જેવું પવિત્ર પાણી બની જાય છે. રામ ના શ્રી ચરણો ને ચરણામૃત થી ભવ સાગર પર થયા કેવટ તુલસીદાસજી રામચરિતમાનસ માં ખુબ જ સુંદર વાત કીધી છે કે,
पद पखारि जलुपान करि आपु सहित परिवार।
पितर पारु प्रभुहि पुनि मुदित गयउ लेइ पार।।
રામાયણ માં એક પ્રસંગ આવે છે જેમાં કેવટ શ્રી રામજી ને નદી પાર કરાવે છે, એની પહેલા તે શ્રી રામજી ના ચરણો ને ધોઈને ચરણામૃત લે છે જે એને અને એના પૂર્વજો ને ભવ સાગર પાર કરાવી દે છે.
ચરણામૃત નું ધાર્મિક ની સાથે ચિકિત્સકીય મહત્વ :
ચરણામૃત હંમેશા તાંબા ના પાત્ર થી આપવામાં આવે છે જેમાં પડેલું પાણી એટલું શુદ્ધ થઇ જાય છે કે ઘણી બધી બીમારીઓ ને લઇ શકે છે. એની સાથે ભેળવેલા તુલસી ના પાંદડા એની ગુણવતા ને વધારી દે છે. એવું ચરણામૃત લેવાથી મેધા, બુદ્ધી, સ્મરણ શક્તિ ને વધારે છે.
ચરણામૃત માં ધ્યાન રાખવાની યોગ્ય વાતો :
- ચરણામૃત હંમેશા જમણા હાથ થી લો અને એ સમયે તમારો ડાબો હાથ જમણા હાથ ની નીચે રાખો.
- ચરણામૃત મોઢામાં નાખવાની પહેલા એને માથા પર લગાવો પછી મોઢામાં નાખો અને પછી હાથ ને માથા પર ન લગાવો.
