1915માં આફ્રિકાથી પરત ફર્યા બાદ મહાત્મા ગાંધીએ ગુજરાતમાં રહેવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી હતી. મિત્ર જીવનલાલ દેસાઈની વિનંતીથી તેમણે અમદાવાદ પાસેના કોચરબ બંગલાને પોતાનો અડ્ડો બનાવ્યો. તેનું નામ સત્યાગ્રહ આશ્રમ રાખવામાં આવ્યું. ગાંધીજી અહીં રોકાયા તો તેમને ગમ્યું નહીં અને માત્ર બે વર્ષ પછી જ તેમણે ફરી એકવાર સાબરમતી નદીના કિનારે લગભગ 36 એકરમાં સત્યાગ્રહ આશ્રમની સ્થાપના કરી. જે પાછળથી સાબરમતી આશ્રમ તરીકે ઓળખાવા લાગ્યું.

મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીનો જન્મ 2 ઓક્ટોબર 1869ના રોજ ગુજરાતના પોરબંદરમાં થયો હતો. પિતાનું નામ કરચમ ગાંધી હતું જેઓ પાનસારી જ્ઞાતિના હતા.તેઓ કાઠિયાવાડના રજવાડાના વડા પ્રધાન હતા.ગાંધીજીની માતાનું નામ પુતલીબાઈ હતું, જેઓ વૈશ્ય સમુદાયના હતા.13 વર્ષની ઉંમરે, તેમના લગ્ન કસ્તુરબાઈ સાથે થયા, જેઓ પછીથી કસ્તુરબા તરીકે ઓળખાવા લાગ્યા. 1888 માં તેઓ કાયદાનો અભ્યાસ કરવા લંડન ગયા અને 1893 માં દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા.

1930માં જ્યારે અંગ્રેજોએ મીઠા પર ટેક્સ વધાર્યો હતો, ત્યારે 12 માર્ચે મહાત્મા ગાંધીએ માત્ર 78 લોકો સાથે દાંડીકૂચની શરૂઆત કરી હતી. તેનું નામ દાંડી રાખવામાં આવ્યું હતું કારણ કે આ યાત્રા દાંડી શહેરમાં સમાપ્ત થવાની હતી. 24 દિવસમાં યાત્રાએ 241 કિમીની યાત્રા પૂર્ણ કરી હતી. આ યાત્રા તેના સમાપન સુધી પહોંચી ત્યાં સુધીમાં લાખો લોકો આ યાત્રામાં જોડાઈ ગયા હતા.

આ યાત્રાની સફળતાથી અંગ્રેજો નારાજ હતા, બ્રિટિશ સત્તા સંપૂર્ણપણે હચમચી ગઈ હતી. ઇતિહાસકારોના મતે સમગ્ર ૬૦,૦૦૦ સત્યાગ્રહીઓને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. અંગ્રેજો એટલા ગુસ્સામાં હતા કે તેમણે સાબરમતી આશ્રમનો કબજો લઈ લીધો અને તેને સીલ કરી દીધું. એવું માનવામાં આવતું હતું કે આંદોલનની સમગ્ર યોજના સાબરમતી આશ્રમમાં જ તૈયાર કરવામાં આવી છે.

સાબરમતી આશ્રમે સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામને ખૂબ નજીકથી જોયો હતો.ગાંધીજી અહીં સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓ સાથે બેસીને દેશને આઝાદી અપાવવાની રણનીતિ ઘડતા હતા.ગાંધીજી અહીં 1917 થી 1930 સુધી રહ્યા હતા.દાંડી કૂચ પછી આશ્રમ પર અંગ્રેજોના કબજા પછી, તેઓ મહારાષ્ટ્ર સ્થિત સેવાગ્રામ આશ્રમમાં તેમની પત્ની સાથે રહેવા લાગ્યા. તેમણે અંગ્રેજોને ઘણી વખત આશ્રમને કબજામાંથી મુક્ત કરવા વિનંતી કરી, પરંતુ બ્રિટિશ સરકાર આ માટે સંમત ન થઈ.દેશને આઝાદી મળ્યા પછી પણ ગાંધીજી આ આશ્રમમાં પાછા ફરી શક્યા નથી.1963માં તત્કાલીન પીએમ જવાહરલાલ નેહરુએ તેને ગાંધી મ્યુઝિયમમાં ફેરવી દીધું હતું.

ગાંધીજીએ દરેક સંજોગોમાં અહિંસા અને સત્યનું પાલન કર્યું અને લોકોને તે માટે પ્રેરિત કરતા રહ્યા.સાબરમતી આશ્રમમાં જીવન વિતાવતા તેઓ હંમેશા કપાસની ધોતી અને શાલ પહેરતા હતા.ગાંધીજી આત્મશુદ્ધિ માટે લાંબા ઉપવાસ રાખતા હતા અને માત્ર શાકાહારી ખોરાક લેતા હતા.ગાંધીજીને સાબરમતીના સંત ક્યારે કહેવામાં આવ્યા તેનો કોઈ સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ નથી, પરંતુ તેમને 1954ની ફિલ્મ જાગૃતિના ગીત ‘સાબરમતી કે સંત તુને કર દિયા કમલ’ થી ખ્યાતિ મળી હતી.પાછળથી આ ગીત તરાના-એ-ગાંધી તરીકે જાણીતું થયું.