વામન અવતાર હિંદુ ધર્મ ગ્રંથો ની અનુસાર ભગવાન વિષ્ણુ ના દશ અવતારો માં થી પાંચમો અવતાર છે. જે ભાદ્રપદ માં શુક્લ પક્ષ ની દ્વાદશી ને અવતરિત થયા. આચાર્ય શુક્ર એ એમની સંજીવની વિદ્યા થી બલી તથા બીજા અસુરો ને પણ જીવિત તેમજ સ્વસ્થ કરી દીધા હતા.
રાજા બલી એ આચાર્ય ની કૃપા થી જીવન પ્રાપ્ત કર્યું હતું. તે સાચા હ્રદય થી આચાર્ય ની સેવામાં લાગી ગયા. શુક્રાચાર્ય પ્રસન્ન થયા. એમણે યજ્ઞ કરાવ્યો. અગ્નિ થી દિવ્ય રથ, અક્ષય ત્રોણ, અભેદ્ય કવચ પ્રકટ થયા. આસુરી સેના અમરાવતી પર ચઢી ગઈ.
ઇન્દ્ર એ જોતા જ સમજી લીધું કે આ વખતે દેવતા આ સેના નો સામનો નહિ કરી શકે. બલી બ્રહ્મતેજ થી પોષિત હતો. દેવગુરુ ના આદેશ થી દેવતા સ્વર્ગ છોડીને ભાગી ગયા. અમર ધામ અસુર રાજધાની બન્યું.શુક્રાચાર્ય એ બલી નું ઇન્દ્રસ્થ સ્થિર કરવા માટે અશ્વમેઘ યજ્ઞ કરાવવાનો પ્રારંભ કર્યો.
સો અશ્વમેઘ કરીને બલી નિયમ સમિત ઇન્દ્ર બની જશે. પછી એને કોણ હટાવી શકે છે. આ જોઇને દેવમાતા અદિતિ અત્યંત દુખી હતા. એમણે એમના પતિ મહર્ષિ કશ્યપ થી એમણે પ્રાર્થના કરી. મહર્ષિ તો એક જ ઉપાય જાણે છે.-
ભગવાન ના શરણ, અને આરાધના. અદિતિ એ ભગવાન ની આરાધના કરી, પ્રભુ પ્રકટ થયા. અદિતિને વરદાન મળ્યું. એના જ ગર્ભ થી ભગવાન પ્રકટ થયા. તત્કાલ વામન બ્રહ્મચારી બની ગયા. મહર્ષિ કશ્યપ એ ઋષીઓ ની સાથે એનું ઉપનયન સંસ્કાર સંપન્ન કર્યું.
ભગવાન વામન પિતા થી આજ્ઞા લઈને બલીને ત્યાં ગયા. નર્મદા ના ઉત્તર કિનારા પર અસુરેન્દ્ર બલી અશ્વમેઘ યજ્ઞ માં દીક્ષિત હતા. આ એનો અંતિમ અશ્વમેઘ હતો. છત્ર, પલાશ, દંડ તથા કમન્ડલુ માટે, જટાધારી, અગ્નિ ની સમાન તેજસ્વી વામન બ્રહ્મચારી ત્યાં પધાર્યા.
બલી, શુક્રાચાર્ય, ઋષિગણ, બધા એ તેજ થી અભિભૂત એમની અગ્નીઓ ની સાથે ઉઠીને ઉભા થયા. બલી એ એના ચરણ ધોયા, પૂજા કરી અને પ્રાર્થના કરી જે પણ ઈચ્છા હોય તે માંગી લો. મને મારા પગોથી ત્રણ પદ ભૂમિ જોઈએ. બલી ના કુળ ની શૂરતા, ઉદારતા વગેરે ની પ્રશંશા કરીને વામન એ માંગ્યું.
બલી એ ખુબ આગ્રહ કર્યો કે બીજું કંઈ માંગી લો પર વામન એ જે માંગ્યું હતું તે જ માંગ્યું હતું. એક પદ માં પૃથ્વી એક માં સ્વર્ગાદીલોક તથા શરીર થી સમસ્ત નભ વ્યાપ્ત કરી લીધા એમણે. એનું વામ પદ બ્રહ્મલોક થી ઉપર સુધી ગયું.
એના અંગુષ્ઠ નખ થી બ્રહ્માંડ નું આવરણ તનિક તૂટી ગયું. બ્રહ્મદ્રવ ત્યાંથી બ્રહ્માંડ માં પ્રવેશ થયા. બ્રહ્માજી એ ભગવાન ના ચરણ ધોયા અને ચરણોદક ની સાથે એનેબ્રહ્મદ્રવ ને એમના કમન્ડલુ માં લઇ લીધા. તે જ બ્રહ્મદ્રવ ગંગાજી બન્યા.
