તમે પેંડા વિશે સાંભળ્યું જ હશે. રીંછ જેવા દેખાતા બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ જીવો ખૂબ જ સુંદર હોય છે. લોકો ઇન્ટરનેટ પર તેમના વિડિઓઝ ખૂબ જ આનંદ સાથે જુએ છે. તેમના પર ‘કુંગ-ફૂ પાંડા’ નામની ફિલ્મ પણ બનાવવામાં આવી છે. પાંડા વાંસ ખાતા જીવો છે, જે ચીનમાં જોવા મળે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આ પાંડા માત્ર ચીનમાં જ જોવા મળતા નથી, પરંતુ જો આખી દુનિયામાં ક્યાંય પણ પાંડા હોય તો તેના પર ચીનનો હક છે. વિશ્વમાં ક્યાંય પણ જોવા મળતા પાંડા ચીનથી આવ્યો છે અને કોઈક તબક્કે તેને પરત ફરવું પડે છે.
સાંભળવામાં અજીબ લાગશે પણ આ સત્ય છે.2014માં કરવામાં આવેલી પાંડાઓની ગણતરીમાં જાણવા મળ્યું કે આખી દુનિયામાં તેમની સંખ્યા લગભગ 1900 છે.તેમાંથી, લગભગ 400 પાંડા છે જે પ્રાણી સંગ્રહાલય, અભયારણ્ય અને સંવર્ધન કેન્દ્રોમાં મનુષ્યની દેખરેખ હેઠળ છે.ત્યાં લગભગ 50 છે જે ચીનની બહાર છે.અહેવાલો અનુસાર, જો કોઈ પાંડા અન્ય દેશમાં જન્મે છે, તો પણ તેની માલિકી ચીનની હશે.પણ આ બધું કેવી રીતે થાય છે?
વાસ્તવમાં, ચીન જે કૂટનીતિ માટે પાંડાનો ઉપયોગ કરે છે તેને ‘પાંડા ડિપ્લોમસી’ કહે છે. દુનિયામાં જ્યાં જ્યાં પ્રાણી સંગ્રહાલયમાં પાંડા છે, ત્યાં મોટી સંખ્યામાં લોકો પાંડા જોવા માટે જાય છે.તેનાથી તે દેશમાં પ્રવાસન અને આવક વધે છે. પરંતુ પાંડા માત્ર ચીનમાં જ જોવા મળે છે, તેથી માત્ર કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીની સરકાર જ તેમને આપી શકે છે. ચીન કોઈપણ દેશને માત્ર લોન પર જ પાંડા આપે છે.પાંડા આપીને ચીન બતાવે છે કે તેના કોની સાથે સારા સંબંધો છે.પાંડાને પાછો લેતી વખતે, તે તેની નારાજગી દર્શાવે છે.
ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીના 2013ના અભ્યાસ મુજબ, ચીન મહત્વપૂર્ણ વેપાર સોદા પર મંજૂરીની મહોર તરીકે પસંદગીના દેશોને પાંડા પણ આપે છે.પાંડાનું ભાડું વાર્ષિક 1 મિલિયન ડોલર એટલે કે લગભગ 8 કરોડ રૂપિયા છે.આ રકમનો ઉપયોગ પાંડા પ્રોજેક્ટના સંરક્ષણ માટે થાય છે.લોન પર આપવામાં આવે તો પણ આ પાંડા માત્ર ચીનની જ મિલકત છે.તેમનાથી જન્મેલા બાળકો પણ ચીનના છે.પ્રાણીસંગ્રહાલય માત્ર 10 વર્ષ અથવા ચોક્કસ ઉંમર સુધી પાંડા રાખી શકે છે.
આધુનિક સમયમાં પાંડા મુત્સદ્દીગીરી 1956 ની છે, જ્યારે ચીને સોવિયેત સંઘને પિંગપિંગ નામનો પાંડા આપ્યો હતો.પરંતુ અગાઉ 685 માં, ચીનના તાંગ રાજવંશ દરમિયાન, મહારાણી વુ ઝેટિઅનએ જાપાનના શાસક સમ્રાટ ટેન્મુને પાંડાની જોડી મોકલી હતી.અમેરિકાના 37માં રાષ્ટ્રપતિ રિચર્ડ નિક્સન જ્યારે ચીન ગયા ત્યારે તેમને ભેટ તરીકે બે પાંડા મળ્યા હતા.બાદમાં અન્ય દેશોએ પણ તેમની માંગણી શરૂ કરી.1984માં ચીને નીતિમાં ફેરફાર કર્યો અને તેને ભેટ આપવાને બદલે લોન તરીકે આપવાનું શરૂ કર્યું.
