બેટદ્વારકા ની ગુફાઓ મધ્ય ભારતના રાયસન જિલ્લામાં સ્થિત છે. આ ગુફાઓ ભોપાલથી લગભગ ૪૬ કિ.મી. દુર છે. હકીકતમાં, આ ગુફાઓ દેશની સૌથી મોટી પ્રાગૈતિહાસિક કળાના ખજાના તરીકે ઓળખાય છે. ૧૯૫૮ માં નાગપુરના માર્ગ પર અચાનક આ ગુફાઓને દૂરસ્થ ટેકરી સાથે ચિહ્નિત કર્યા.
આ ગુફાનું નામ બે શબ્દો ભીમા અને વાટિકાથી બનેલું છે. તે મહાન મહાભારત વાર્તા સાથે સંબંધિત છે. ભીમ નામ પર મહાભારત કાળના પાંચ પાંડવો પૈકીના એકનું નામ છે. આ ગુફાઓ નો ઇતિહાસ ખૂબ જૂનો છે. ભોજપુર વિસ્તારના આદિવાસીઓ પાસેથી પ્રાપ્ત માહિતીના આધારે આ સ્થળને ભીમબેટકા નું નામ આપેલ હતું.
અને સાથે સાથે અહીં બનાવેલી પેઇન્ટિંગ ભારતીય ઉપખંડમાં માનવ જીવનના સૌથી જૂના સંકેતો છે. પ્રાચીન કિલ્લાની દીવાલ, શુંગ-ગુપ્તા કમાન, નાનું ઘર, પથ્થર યુગમાં બનેલી ઇમારત, શંકુનું કમાન અને પરમાર કાર્પેટ મંદિરના અવશેષો સહિત અન્ય પુરાતત્વીય અવશેષો પણ અહીં મળી આવ્યા છે.
તેમજ અહી ગુફાઓના સૌથી જૂના ચિત્રો ૧૨૦૦૦ વર્ષ જૂના હોવાનું માનવામાં આવે છે. અને સાથે સાથે ગુફાઓની વિશેષતા એ છે કે હજારો વર્ષો પહેલા ખડકો પર બનેલા ચિત્રો આજે પણ હાજર છે. ભીમબેટકા માં કુલ ૭૫૦ ગુફાઓ જોવા મળે છે. અને જેમાં ૫૦૦ ગુફા ચિત્રો બનાવવામાં આવ્યા છે.
આ ચિત્રો ભારતીય ઉપખંડમાં માનવ જીવન પ્રારંભિક નિશાનીઓ છે. અને આ ગુફાઓના મોટા ભાગના ફોટા લાલ અને સફેદ છે. આ સીવાય અન્ય પ્રાચીનકાળની વસ્તુઓ પણ અહીં જોવા મળે છે. ભીમબેટકાને ભીમના નિવાસ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
કુદરતી ગેરુ ઉપરાંત, લાલ અને શિકાર દ્રશ્યો સમૃદ્ધ વન્યજીવન સફેદ રંગો, ભીમબેટકા ગુફાઓ માં ઘોડા, હાથી, વાઘ અને વધુ છબીઓ વગેરે કોતરવામાં આવ્યા છે. અને સાથે સાથે શિકાર રેખાંકિત યુદ્ધ વિશે સવારી ઘોડા અને હાથી, દૈનિક પ્રવૃત્તિઓ સાથે સંકળાયેલા છબીઓ, પક્ષીઓ પ્રાણી ચિત્રો, પણ ખુબજ પ્રખ્યાત છે.
આ મહત્વપૂર્ણ વારસો પુરાતત્ત્વ વિભાગના રક્ષણ હેઠળ છે.અહીં દૈનિક દૈનિક જીવનની ઘટનાઓ, જેમ કે સામૂહિક નૃત્ય, સંગીત, શિકાર, સવારી ઘોડા અને હાથીઓ વગેરે પણ છે. આ ચિત્રો સામાજિક જીવનની રચના અને તે સમયના માનવ વિકાસથી સમજી શકાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ સ્થાન મહાભારતના ભીમના પાત્રથી સંબંધિત છે.
