કાર્તિક માસના આગમન સાથે દિવાળીની તૈયારીઓ જોરશોરથી શરૂ થઈ જાય છે. આ મહિનામાં ઘણી ધાર્મિક વિધિઓ અને કાર્યક્રમો થાય છે. આ મહિનામાં ખાસ કરીને તુલસી, શાલિગ્રામ અને દિવાળી પર દેવી લક્ષ્મીની વિશેષ પૂજા કરવામાં આવે છે. આ મહિનો તહેવારોનો મહિનો છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ મહિનામાં ઉપવાસ, સ્નાન અને દાન કરવાથી વ્યક્તિને તમામ પ્રકારના પાપોથી મુક્તિ મળે છે. કાર્તિક મહિનો ખૂબ પવિત્ર માનવામાં આવે છે. કાર્તિક માસમાં પૂજા અને ઉપવાસ કરવાથી તીર્થ યાત્રા સમાન શુભ ફળ મળે છે આ વર્ષે દિવાળી 27 ઓક્ટોબરે ઉજવવામાં આવશે.
એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામ લંકા પર વિજય મેળવ્યો અને 14 વર્ષનો વનવાસ પૂરો કર્યા પછી આ દિવસે અયોધ્યા પરત ફર્યા હતા. તેમના આગમનની ખુશીમાં આખું રાજ્ય દીવડાઓથી સજ્જ હતું. ત્યારથી આ ઉત્સવ ઉજવવામાં આવે છે. લોકો આ દિવસે મા લક્ષ્મીની પૂજા પણ કરે છે. કહેવાય છે કે ધનની દેવી લક્ષ્મી આ દિવસે ઘરમાં પ્રવેશ કરે છે. આ દિવસે ધન અને શાંતિ માટે ભગવાન લક્ષ્મી અને ગણેશની વિશેષ પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવે છે. દિવાળીમાં દરેક પોતાનું ઘર સાફ કરવા અને તેને સુંદર દેખાવા માંગે છે. આ જ કારણ છે કે દીવાઓના આ તહેવાર પર દરેક ઘરની સફાઇ કરવાની સાથે સાથે તેને સુંદર રીતે શણગારે છે. ચાલો આપણે જાણીએ શા માટે દિવાળી પર માતા લક્ષ્મીની પૂજા કરવામાં આવે છે.
ભારતીય કાલગણના મુજબ સમય પસાર થયા બાદ અને 14 માનુસના વિનાશ પછી, પુન:નિર્માણ અને નવી રચના દિવાળીના દિવસે શરૂ થઈ. કાર્તિક અમાવસ્યાને નવરંભને કારણે કાલરાત્રી પણ કહેવામાં આવે છે.
આ દિવસે સૂર્ય તેના સાતમા એટલે કે તુલા રાશિમાં પ્રવેશ કરે છે અને પછીનું પ્રારંભ થાય છે. તેથી જ કાર્તિક મહિનાની પ્રથમ અમાવસ્યા એ નવી શરૂઆત અને નવા બાંધકામનો સમય છે.
જીવવિદ્યારણવ તંત્રમાં કાલરાત્રીને શક્તિ રાત તરીકે ઓળખવામાં આવી છે. કાલરાત્રીને દુશ્મન વિનાશક માનવામાં આવે છે તેમજ શુભનું પ્રતીક, સુખ અને સમૃદ્ધિ પ્રદાન કરે છે.
ધાર્મિક કથાઓ મુજબ કારતક માસના નવા ચંદ્રના દિવસે માતા લક્ષ્મી સમુદ્ર મંથન સાથે આવી હતી. બીજી માન્યતા મુજબ આ દિવસ માતા લક્ષ્મીનો જન્મદિવસ છે. કેટલાક સ્થળોએ આ દિવસ દેવી લક્ષ્મીના જન્મદિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.
